بهمبری

می‌شهر

زبان مادری

می چۊمانأ واکۊدم. هوا تاریک ؤ رؤشن بۊ می جا سر ویریشتم ؤ بۊشؤم آشپزخانه. کتریه آب دۊکۊدم ؤ بنم گازˇ سر . بۊشؤم پسرانˇ اۊتاق ؤ اشانه دۊخادم: یۊسف! یۊنس! ویریزید شمه‌ره دیر نبه...
اۊنˇ پسی بۊشؤم می دؤخترˇ اۊتاق ؤ أنه دۊخادم: مۊنس جان، جانˇ مارˇ بلا می سر، ویریز...
أنˇ گردˇ صۊرتأ کی نگاه بۊکۊدم خۊدمˇ کۊچیکی مره یاد بمؤ کی می مار مره دۊخاده از خاب: ماری جان، می گۊلˇ دؤختر ویریز بلا می سر.
اۊ زمات، من مره لۊس کۊدم ؤ مره به خاب زئیم تا می مار خۊ قشنگˇ لهجه ؤ شیرینˇ زبانˇ مرأ بازم مره دۊخانه. ولی می دؤختر (مۊنس) دۊس نأشتی. حتی خۊ اسمˇ جا کی من بیادˇ می مار أنˇ ره انتخاب بۊکۊده-بۊم ناراضی بۊ. همش مره گۊفتی: مامان با من گیلکی صحبت نکن. نمی‌خوام لهجه‌م عوض بشه.
می مۊنس جان می گۊلˇ دؤختر نانستی که وقتی دیلˇ تأن ؤ تی مارˇ زبانˇ مرأ، تی زاکه ناز دهی چی لذتی دأره.
کتری آب جۊش بامؤ ؤ چأیی بنأم. می چادؤره می سر تاودأم ؤ بۊشؤم نانوایی. وقتی واگردستم مۊنس خۊ دسˇ دیمأ بۊشؤسته ؤ منتظر بۊ. أنˇ براران تۊند تۊند لباس دۊکۊدید. ناشتاییه آماده بۊکۊدم. پسران بۊخؤردید ؤ بۊشؤیید. می مۊنسˇ ره لؤقمه بیگیفتم. أنه کۊمک بۊکۊدم تا حاضرأبه. أنˇ سیا گیرینجی مۊیه شانه بزئم ؤ مچه‌جیری بۊگؤفتم تی گیسˇ قۊربان ناز گۊل جان...
واگردست ؤ مره اخمˇ مرأ نگاه بۊکۊد ؤ بۊگؤفت: مامان، باز، دوباره شروع کردی.
می لبه گاز بیگیفتم ؤ دئه هیچی نۊگؤفتم. خؤب کی فکر کۊدم بیدئم کی أگه هتؤ پیش بیشه ؤ ماران خۊشانˇ زاکانˇ مره گیلکی صۊحبت نۊکۊنید کم کم أمی ماری زبان فرامۊشأبه ؤ از بین شه. اصلاً تصمیم بیگیفتم خانه مئن می زاکانˇ مره گیلکی گب بزنم. حالا أشانه خۊش بأیه یا خۊش نأیه. حیف أمی زبانه که فرامۊش به.
رۊ بۊکۊدم مۊنسه بۊگؤفتم از امرۊز هر کلمه گیلکی که خانه میان صۊحبت بۊکۊنه می ور جایزه دأره. أنˇ چۊمان برق بزه بۊگؤفته: واقعاً؟
بۊگؤفتم: بله. الانم ویریز بۊشۊ که تره دیر نبه.
وقتی أنه راهی بوکودم می دیلˇ میان فکر بۊکۊدم کی اگه هر کسˇ خانه مئن، زاکان بدانید که اشانˇ ماری زبان چقد شیرین ؤ مؤهمه تانیم أمی زبانه زنده بدأریم.

پ.ن: 
این یادداشت برای نخستین بار در شمارۀ ۱۱ ماهنامۀ گیلانˇاؤجا منتشر شده.
برای اطلاع از چگونگی خواندن و نوشتن با رسم‌الخط گیلکی اینجارا ببینید.
برگردان فارسی این یادداشت در ادامه مطلب 👇 آمده است.

انقلاب

بهمن ماه بۊ ؤ هوا خئلی سرد. تلویزیؤن «این پیروزی خجسته باد»ˇ آهنگأ پخش کۊدی. مره ببرده می کۊچیکی رۊزان.
اۊ زمان أمان تهران زندگی کۊدیم. ایته دبستانی طفل بۊم. مره یاده کی شبان می پئر ؤ مارˇ همره شۊییم پؤشتˇ بام ؤ الله اکبر گۊفتیم. می مار اجازه نده کی تظاهرات بیشیم ولی اۊنˇ جا زخمیانˇ وأسی باند ؤ دوا گۊلی ؤ پنبه ؤ ملافه جمع کۊدیم. همه مهربان بۊبؤسته-بید ؤ همدیگرأ یاور دأیید. شۊر ؤ شؤقˇ خاصی مردۊم مئن دبۊ. رۊزان تیر ؤ تیر فۊداشتنˇ صدا به‌ گۊش آمۊیی ؤ هر جوانی کی صبح محله جا بیرۊن شۊیی اۊمید ناشته شب ساق ؤ سلامت خۊ خانه‌یأ واگرده. فقط ای دفعه می عمه‌دؤخترˇ أمرأ کی چن سالی می جا پیله‌تر بۊ بۊشؤییم تظاهرات. تا هسأ أن همه آدم ای جیگا نیده-بۊم. مرد ؤ زن ؤ پیر ؤ جوان. همه خۊشانˇ مۊشتأ گره کۊده أمرأ هأرأی کۊدید «مرگ بر شاه».
زأکی عالمˇ مئن مره زیاد حالی نبۊ کی چی اتفاقی کره-دکفه. همه اۊمید داشتیم کی اؤضاع عوضأبه ؤ همه چی بهترأبه.
می دؤختر مره دۊخاد: «مامان فردا برای دههٔ فجر تو مدرسه‌مون جشنه. تو هم باید بیای». بۊگؤفتم: «باشه عزیزم. میام». فردا صبح ویرشتم ؤ خانهٰ رج ؤ راه کۊدنˇ پسی بۊشؤم مدرسه. جشنˇ مئن ایته أمی قدیمˇ معلمانه بیدئم که اۊنˇ دؤختر می مره همکلاس بۊ. اول أنه نشناختم آخه اۊ وقتان حجاب ناشتی ولی الان مقنعه بزئه-بۊ ؤ چادرم دۊکۊده-بۊ. مره یاد دکفت کی أنˇ دؤختر مره تعریف بۊکۊده-بۊ کی أنˇ مآر ایته جه اۊشانی بۊ کی تظاهرات اسفند ۵۸ مئن شرکت بۊکۊده-بۊ. ولی انگار فایده‌یی ناشته ؤ أشانˇ اعتراضه توجهی نۊبؤسته-بۊ. بۊشؤم جۊلؤ احوالپۊرسی بۊکۊدم. می رفیقˇ حالˇ جا سؤال بۊکۊدم بۊگؤفته کی خۊ مرد ؤ زاکانˇ أمره کانادا مؤقیم بۊبؤسته دره. خۊ کیفˇ مئن ایتا قدیمی عکس مره نشان بده. عکسی بۊ کی خانم معلم، کلاسˇ سر أمی مره بیگیفته-بۊ. مره یاده کی من ؤ می دسخاخۊر أمی رۊسریأ اۊسادیم ؤ بیحجاب عکس بیگیفتیم. چی دؤرانی بۊ. زمان چقد زۊد دواره. جشنˇ تمامأبؤنˇ پسی، خانم معلمˇ مره خۊداحافظی بۊکۊدم ؤ راهˇ مئن اۊ رۊزان ؤ شبانه فکر بۊکۊدم کی ایران پۊشتˇ سر بنأ.

پ.ن:
این یادداشت برای نخستین بار در شمارۀ ۹ و۱۰ ماهنامۀ گیلانˇاؤجا منتشر شده.
برای اطلاع از چگونگی خواندن و نوشتن با رسم‌الخط گیلکی اینجا را ببینید.
برگردان فارسی این یادداشت در ادامه مطلب 👇 آمده است.

شمارۀ ۱۶ ماهنامۀ گیلانˇاؤجا منتشر شد

ماهنامۀ گیلان اؤجا 16

شمارۀ ۱۶ ماهنامۀ "گیلانˇاؤجا" آذر و دی ۱۳۹۶ منتشر شد. سرمقالۀ این شماره "دریا و مرداب و جنگل در مقابل خصوصی سازی چقدر دوام می‌آورند؟" نام دارد. این مقاله با فاجعه دانستن بحران محیط زیست، علی‌الخصوص در استان گیلان، به ریشه‌یابی و توضیح عوامل تکوین این فاجعه می‌پردازد و راهکار حفاظت از محیط زیست را مدیریت بومی، جمعی و خودگردان مردم می‌داند. 

از دیگر مطالبی که دربارۀ محیط زیست در این شمارۀ اؤجا منتشر شده می‌توان گزارشی از تجمع مردم سراوان که در گفت‌وگو با آنها از زبان مردم، مشکلات و تلاش‌هایشان را مطرح می‌کند، اشاره کرد.

گزارش دیگر شمارۀ ۱۶ ماهنامۀ گیلانˇ اؤجا مربوط به اعتراضات سراسری دی ماه، با عنوان "نان، کار، آزادی در جشن مردم بی‌لبخند" به تحلیل آنچه در کشور و گیلان روی داد، با استفاده از نظرات و بیانیه‌های گوناگون می‌پردازد. همچنین "صورت وضعیت" گزارش دیگری‌ست با تمرکز بر معضلات و رویدادهای اجتماعی و فرهنگی گیلان که می‌توانید بخوانید.

"تاریخ یک مفهوم، تأمین اجتماعی" عنوان مقاله‌ای است که به مسألۀ بحران صندوق‌های بازنشستگی پرداخته و چیستی و چرایی این بحران را توضیح می‌دهد. و یادداشت دیگری از فریدریش انگلس با موضوع نظام مزدی در ادامۀ یادداشت‌هایی که در همین زمینه در شماره‌های پیشتر اؤجا منتشر شده بود، با عنوان "اتحادیه‌های کارگری" در شمارۀ ۱۶ منتشر شده است.

به بهانۀ انتشار جشن‌نامۀ م.پ.جکتاجی، مقاله‌ای با عنوان "جکتاجی جوان، گیله‌وای پیر" در کنار انتشار مجدد و متکامل شیوه‌نامۀ گیلکی نویسی و آموزش خواندن و نوشتن به زبان گیلکی نیز در این شمارۀ نشریه منتشر شده است.

"گویا تر از این نمی‌شود" عنوان یادداشتی با مضمون رمزگشایی تابلوی تاریخی سوم ماه مه ۱۸۰۸ اثر فرانسیسکو گویاست که همراه با نقد فیلم مستند "من باربی نیستم" و گفت‌وگویی مختصر با فیلمسازش می‌توانید بخوانید.

ترجمۀ "خطابۀ آغازین نخستین رویارویی بین قاره‌ای برای بشریت و علیه نولیبرالیسم" ارتش ملی آزادی‌بخش زاپاتیستا و ترجمۀ فصلی از کتاب هنرهای دل و اندرونی نوشتۀ مارسل مورو از دیگر مطالب خواندنی شمارۀ ۱۶ ماهنامۀ گیلانˇ اؤجا است.

یادداشت و داستان به زبان گیلکی هم که همیشه در اؤجا منتشر می‌شود... 

شمارۀ ۱۶ ماهنامۀ گیلانˇ اؤجا در ۴۰ صفحه، آذر و دی ۱۳۹۶ به قیمت ۲۰۰۰ (دوهزار) تومان در دسترش علاقمندان است.

مراکز پخش:

آستارا:

نوشت‌افزار رومینا. خیابان فارابی. روبروی هلال احمر.

املش: 

مطبوعاتی محبی. خیابان شهید بهشتی.

بندر انزلی:

مطبوعاتی بوعلی. خیابان سپه (بازار سپه)

نمایندگی مطبوعات. میدان اصلی شهر

دفتر فنی مهراز. جنب دانشگاه آزاد طالب‌آباد

رستم‌آباد:

بلوار بهشتی. نمایندگی مطبوعات رستم‌آباد. آقای مجید علی‌اکبری. 

رشت:

نشر گیلکان. خیابان انقلاب (حاجی‌آباد). کوچهٔ گنجه‌ای. بن‌بست صفاری.

کتابفروشی ماه نو. میدان سرگل

کیوسک مطبوعاتی علی آقا. خیابان نامجو

رودسر:

مطبوعاتی غلامی. میدان شهرداری.

کتابفروشی دهخدا. میدان شهرداری.

لاهیجان:

نمایندگی کیهان. خیابان انقلاب.

کتاب فرازمند. روبروی باغ ملی.

خانهٔ کتاب. خیابان نیما.

لشت‌نشا:

تبلیغاتی و آموزش خوشنویسی آراد (دعایی). خیابان امام. خیابان عطا آفرین.

میدان جامع. مغازۀ آقای بیجاری

بازارچه آوای شمال. فن نت کاسپین

لنگرود:

شهر کتاب لنگرود. جنب منبع آب. 

کتابفروشی میرفطروس. خیابان بهشتی.

مطبوعاتی علیزاده. روبه‌روی کفش بلا.

تهران:

خیابان انقلاب. بازارچه کتاب. کتابفروشی اختران

خیابان کریمخان. نشر چشمه

دوستان ساکن تهران، مازندران و گلستان و... که مایل به تهیۀ شماره‌های پیشین و یا توزیع گیلانˇ اؤجا هستند با نشریه تماس بگیرند. 

تلفن نشریه: ۴۴۴۰۳۵۷۱ – ۰۱۳

مکاتبات: لاهیجان، صندوق پستی: ۴۴۱۴۵-  ۱۱۱۵

و ایمیل: awjamag@gmail.com

خۊشۊنت

نصفˇ شب بۊ که أمی بۊجؤری طبقه همسایه جیغˇ أمرأ خابˇ جا دپرکسم. دۊبارده شۊرۊع بۊبؤسته-بۊ. همسایه ایجگره صدا جا بفأمستم که باز خۊ مردˇ جا کره کۊتک خؤره.
چن سالی بۊ که ازدواج بۊکۊده-بید ؤ دؤخترˇ ره زای نۊبؤستی. أنˇ مردای‌م به هر بهانه‌یی أنه کۊتک زئی. می چادره اۊسادم ؤ خاستم بشم که مردای مره بۊگؤفته: کؤیه کره شی خانم؟ دعوایˇ زن ؤ شؤهریه؛ ربطی به امان نأره.
بۊگؤفتم أگه مردای ناغافل بزئه دؤختره‌یه بۊکۊشته تی وجدان قبۊل کۊنه؟ تانی بیگی من اؤیه ایسه-بۊم ولی هیچ کاری نۊکۊدم؟ اصلاً فرض بۊکۊن خۊدمانˇ دؤختر ه که کره کۊتک خؤره؛ تۊ تانی بیتفاوت بئسی؟ دره بازأکۊدم ؤ بۊشؤم بۊجؤر. در بزئم . چن بار در زئنˇ پسی، دؤختره دره بازأکۊد. أنˇ سر مچه کبۊد بۊبؤسته-بۊ. خۊ دیمأ چادر بیگیفته-بۊ. أنه بۊگؤفتم: عزیز جان می زای تب بۊکۊده ؤ قؤرصˇ تب‌بؤر نأرم. تو داری مره فدی؟خۊ سرأ تکان بده ؤ بۊشؤ کی مره باوره.
ناقلن أ بهانه همره أنˇ مردایأ بفهمانیم که أمان متوجه ایسیم که کره چی بلایی خۊ زنˇ سر اوردن-دره. قؤرصأ بیگیفتم ؤ بامؤم بیجیر. ولی مره خاب نیگیفته. أمی قدیمˇ همساده یاد دکفتم. ایتا دؤختر داشتی کی خۊشگلی ؤ نجابتˇجا هیچی کم ناشتی. سن ؤ سالی‌م ناشتی. هزار اۊمید ؤ آرزۊ مرأ مردˇ ره بۊبؤسته-بۊ. أنˇ مرد شک ؤ بددیلیˇ بیجا وأسی أنقدر أنه آزار بده ؤ کۊتک بزئه کی دؤخترˇ بدبخت خؤره خانه مئن آتش بزئه ؤ ایتا طفلˇ معصۊمم خۊدشˇ جا بنأ. بأزۊن أنˇ مرد پشیمان بۊبؤسته-بۊ ولی چی فایده؟ اۊ جوانˇ کؤر خۊ جانأ ببرده گلˇ جیر. به هزار بدبختی می چۊمانأ دوستم ؤ بۊخؤفتم.
فردا صۊب، وقتی کره خرید شۊییم راه‌پله مئن أمی بۊجؤری همسایهٰ بیدئم. سلام ؤ علیکˇ پسی أنه بۊگؤفتم: دؤختر جان. چره ساکت ایسی ؤ تی مردˇ جا شکایت نۊکۊنی؟ اۊن حق ناره هر چی وأسی تره کۊتک بزنه.
بۊگؤفته: کؤیه بشم؟ کلانتری؟ کلانتری که دۊزدان ؤ مجرمانˇ جایه. اصلاً دانی از هر چی مردای می حال بهم خؤره. کلانتری مئن زن نئسه کی راحت ببم ؤ می حرف ؤ شکایته مطرح بۊکۊنم.
راس گۊفتی. حق داشتی. بۊگؤفتم خا چره تی خانواده جا کۊمک نیگیری؟ بۊگؤفته أشان مره گیدی لباس سفیدˇ مرأ بۊشؤیی مردˇ خانه کفنˇ مرأ واگردی. وا تحمل بۊکۊنی؛ چۊن زای‌دارم نیبی. بۊگؤفتم پس بۊشۊ مۊشاورˇ ورجه. خۊ سره تکان بده ؤ بۊشؤ. منم بۊشؤم خرید. سبزی‌فۊرۊشی مئن ایتا می قدیمی همکلاسانأ بیدئم. حال ؤ احوال بۊکۊدیم. تازه طلاق بیگیفته-بۊ. ایتا هش ساله دؤختردأشتی با ایتا سه ساله پسر کی هفته‌یی یک رۊز چن ساعتی تانستی اشانه بیدینه. می دیل أنˇ ره بۊسؤخته. مره یاده کی عاشقˇ طراحی بۊ ؤ وقتی دانشگاه شهرˇ دیگه قبۊل بۊبؤسته-بۊ أنˇ پئر ونأشتی که بشه شهرˇ دیگه ؤ بۊگؤفته-بۊ چۊن دؤختره نتانه شهرˇ دیگه تنها زندگی بۊکۊنه. هر چی می دۊست گریه ؤ زاری بۊکۊده اثر ناشتی ؤ هۊ سال أنأ عرۊس بۊکۊدید. اۊنم چه عروسی! أنˇ مرد، هیچ اذیت ؤ آزاریأ فۊرۊگۊذار نۊکۊدی ؤ اصلاً اۊنه بحساب ناوردی. می دۊست تحمل بۊکۊد ؤ دم نزئه تا أنˇ طاقت طاق بۊبؤسته طلاق بیگیفت. مره بۊگؤفت با أن کی خئلی أنˇ ره سخته زاکانˇ دۊریه تحمل کۊدن ولی الان خاستی که ادامهٔ تحصیل بده ؤ خۊ پا سر بئسه. أنˇ ره آرزۊیˇ مؤفقیت بۊکۊدم ؤ خرید بۊکۊدم ؤ واگردستم بخانه.

خشونت
پ.ن: این یادداشت برای نخستین بار در شمارۀ ۸ ماهنامۀ گیلانˇاؤجا منتشر شده.
برای اطلاع از چگونگی خواندن و نوشتن با رسم‌الخط گیلکی اینجا را ببینید.
برگردان فارسی این یادداشت در ادامه مطلب 👇 آمده است.

شمارۀ ۱۵ ماهنامۀ "گیلانˇ اؤجا" منتشر شد

شمارۀ پانزدهم ماهنامۀ گیلان اؤجا متتشر شد

شمارۀ ۱۵ ماهنامۀ گیلانˇاؤجا، مهر و آبان ۱۳۹۶ منتشر شد

در این شماره سرمقاله با عنوان "خشونت علیه زنان، مسألۀ کل جامعه است" با موضوع خشونت، به ریشه‌یابی خشونت خانگی، انواع و اشکال آن پرداخته است.
پروندۀ ویژۀ کارزار منع خشونت خانگی با گزارش عملکرد کارزار در گیلان و تحلیل چند روایت آن، و یادداشتی با عنوان " قانون ارث و کشاورزان بی بهره از زمین" مطالب دیگر اؤجا ۱۵ را تشکیل می‌دهند.
پس از این‌ها گزارشی از وضعیت معیشتی و گذران زندگی مزدبگیران و کارگران گیلان با عنوان "صورت وضعیت" آمده و سپس گفت‌وگو با مدیرعامل مؤسسۀ سبزکاران بالان پیرامون مسائل محیط زیست استان و نقش سازمانهای مردمی در حفظ آن را می‌توانید بخوانید.
یادداشتی در رابطه با "مسألۀ سراوان" و بحران محیط زیست در این منطقه از گیلان، مطلب بعدی شمارۀ پانزدهم گیلانˇ اؤجا است. و در پی آن نگاهی به مجموعه عکس «گودال جهنم» با عنوان "اینجا جهنم است" به همراه تعدادی از عکس‌های آن مجموعه منتشر شده.
"چاره‌ای جز متحد شدن نیست" عنوان ترجمۀ مصاحبه‌ای با ویکتور درک همرزم چگوارا و سرهنگ سابق نیورهای انقلابی کوباست که در اؤجای پانزدهم منتشر شده و همچنین قسمت سوم و پایانی مقالۀ "با این همه پراکندگی و ناهمگنی چطور می‌توان متحد شد؟"را نیز در پی آن می‌توانید بخوانید.
از دیگر مطالب شمارۀ مهر و آبان ماهنامۀ گیلانˇ اؤجا می‌توان به گزارش ارسالی یکی از کارگران کارخانۀ پارس خزر با عنوان "رابطِ مستقیم سود سرمایه‌ار با ستم مضاعف بر کارگران" اشاره کرد.
گفت‌گو با "عزیز قاسم‌زاده" سخنگوی کانون صنفی فرهنگیان گیلان و یاداشتی با عنوان "فردیت در ادبیات داستانی" به همراه یادداشت‌هایی در گرامی‌داشت و یادبود "محمد جراحی" و "علی‌اشرف درویشیان" نیز در این شمارۀ نشریۀ گیلانˇ اؤجا منتشر شده است. و همچنین بخش پنجم مقالۀ "آتش... آتش" نگاهی انتقادی به وضعیت شعر گیلکی، ی‍ادداش‍ت گ‍ی‍ل‍کی "م‍ی ش‍ه‍ر"  و معرفی کتاب از دیگر مطالب شمارۀ پانزدهم این نشریه است.

شمارۀ ۱۵ ماهنامۀ گیلانˇ اؤجا در ۴۰ صفحه، مهر و آبان ۱۳۹۶ به قیمت ۲۰۰۰ (دوهزار) تومان در دسترش علاقمندان است.

مراکز پخش:

آستارا:

- نوشت‌افزار رومینا؛ خیابان فارابی، روبروی هلال احمر.

املش:

-‌ مطبوعاتی محبی. خیابان شهید بهشتی.

بندر انزلی:

-‌ مطبوعاتی بوعلی. خیابان سپه (بازار سپه)

رستم‌آباد:

-‌ بلوار بهشتی، نمایندگی مطبوعات رستم‌آباد، آقای مجید علی‌اکبری. 

رشت:

-‌ نشر گیلکان؛ خیابان انقلاب (حاجی‌آباد)، کوچهٔ گنجه‌ای، بن‌بست صفاری.

- کتابفروشی ماه نو، میدان سرگل.

-‌ کیوسک مطبوعاتی علی آقا، خیابان نامجو.

رودسر:

-‌ مطبوعاتی غلامی؛ میدان شهرداری.

-‌ کتابفروشی دهخدا؛ میدان شهرداری.

کلاچای:

-‌ مطبوعاتی حسینی؛ میدان امام خمینی.

لاهیجان:

-‌ نمایندگی کیهان؛ خیابان انقلاب.

-‌ کتاب فرازمند؛ روبروی باغ ملی.

- خانهٔ کتاب؛ خیابان نیما.

-‌لشت‌نشا:

-‌ تبلیغاتی و آموزش خوشنویسی آراد (دعایی)؛ خیابان امام، خیابان عطا آفرین.

-  میدان جامع، مغازۀ آقای بیجاری.

- بازارچه آوای شمال، فن نت کاسپین.

لنگرود:

-‌ شهر کتاب لنگرود، جنب منبع آب. 

-‌ کتابفروشی میرفطروس؛ خیابان بهشتی.

-‌  مطبوعاتی علیزاده؛ روبه‌روی کفش بلا.

تهران:

-‌ خیابان انقلاب، بازارچه کتاب، کتابفروشی اختران.

دوستان ساکن تهران، مازندران و گلستان و... که مایل به تهیۀ شماره‌های پیشین و یا توزیع گیلانˇ اؤجا هستند با نشریه تماس بگیرند. 

تلفن نشریه: ۴۴۴۰۳۵۷۱ – ۰۱۳

مکاتبات: لاهیجان، صندوق پستی: ۴۴۱۴۵-  ۱۱۱۵

و ایمیل: awjamag@gmail.com

خانه‌داری

بعدازظهر بۊ. ناهاره بۊخؤرده ؤ ظرفانه بۊشؤسته پسی، خاستم ایپچه استراحت بۊکۊنم کی تلفؤن زنگـ بۊخؤرده. می عمۊدؤختر بۊ کی خاستی شبنیشینˇ ره بایه أمی خانه. ایپچه خۊ خانه کارˇ جا بۊگؤفته. بندهٔ خۊدا کمردرد ؤ واریس دأره نتانه زیاد سرپا بئسه. بۊگؤفتم شام بأیید، بعدˇ ایپچه تعارؤف قبۊل بۊکۊده. استراحتˇ قیده بزئم ؤ دکفتم خانه جان! جارۊ بزئم، گردگیری بۊکۊدم، خریدم داشتیم. می دؤخترأ واستی ببؤرده-بیم کلاسˇ زبان. تۊنداتۊند حاضرأبؤستیم ؤ بۊشؤییم.
هوا سرد ؤ بارانی بۊ ؤ باران هأتؤ وارستی. می دؤخترأ کی بنأم کلاس، بۊشؤم خرید ؤ میوه ؤ شبچره ؤ وسایل بهئم. یک هفته‌یی بۊ کی واران وارستی انگار حأله-حأله’ن بند آمۊنˇ خیالأ ناشتی. تازه ظهرˇ اخبارم اعلام بۊکۊده-بۊ کی تا آخر هفته هوا هأتؤیه ؤ باران باره. انˇ وسی بۊ کی تمامˇ خیابانانأ آب بیگیفته-بۊ ؤ شؤن ؤ آمؤن سختأبؤسته-بۊ. هزار بدبختی همرأ خۊدمانه فارسانیم خانه ولی امی سر تا پا خیسˇ آب بۊبؤسته-بۊ. أمی لیواسانأ عوضأکۊدیم. من بۊشؤم آشپزخانه،یک عالم کار دأشتیم.
 خاستم کۊیی کاکا چاکۊنم. خئلی وقت بۊ چانکۊده-بۊم. کۊییأ پۊست بیگیفتم ؤ بنأم اۊجاقˇ گازˇ رۊ تا بپزه ؤ مشغۊلˇ شامˇ تهیه بۊبؤستم. میرزاقاسمی ؤ باقلاقاتۊق چاکۊدم، سیرتۊرشی هف ساله’م کی خۊدم بنه-بوم، بالکؤنˇ جا باوردم. سبزی خؤردن ؤ زیتۊن ؤ پیازم آماده بۊکۊدم.
ساعت ۸ بۊ کی مهمانان بامؤیید. شام حاضرأکۊدم ؤ سفره پهنأکۊدم. می دؤختر میل به غذا ناشتی ؤ همش عطسه کۊدی. أنه قؤرص فدم ؤ بخۊسانئم. شامˇ پسی سفره’ جمعأکۊدم ؤ چأیی ؤ میوه باوردم. کۊیی کاکا خئلی خۊشمزه بۊبؤسته-بۊ ؤ همه تعریف کۊدید. ساعت ۱۲ بۊ کی مهمانان بۊشؤیید ؤ منم آشپزخانه’ جمع ؤ جۊر کۊدنˇ پسی خاستم بشم بۊخۊسم کی می دؤخترˇ ناله صدا جا متوجه بۊبؤستم کی انˇ تب زیادأبؤسته. آبˇ نمک چاکۊدم ؤ تا خۊدˇ صبح هر نیم ساعت انه پاشۊیه بۊکۊدم تا انˇ تب کم کم بامؤ جیر. خاستم ایپچه می چشمانه دودم کی ساعت زنگ بۊخؤرد.
هر رۊز صبحˇ بیدارباشˇ زنگ بۊ. ویریشتم ؤ اهلˇ خانه ره صبحانه حاضرأکۊدم ؤ اۊشانه راهی کۊدنˇ پسی بۊشؤم می دؤختره سر بزئم ؤ بیدئم شؤکرˇ خۊدا انˇ حال بهتره؛ دئه انه مدرسه اوسئه نۊکۊدم. لباسانأ تاودم ماشینˇ مئن ؤ ناهار چاکۊدم. می دؤخترˇ ره سوا سۊپ چاکۊدم. واستی بۊشؤبیم بانکˇ قسطم فده-بیم.
راهˇ میان می دیلˇ میان فکر کۊدم دۊرۊسته ظاهراً شاغل نیم ولی ایته شؤغل دأرم، دایمی ؤ مادام‌العمر ؤ بی مرخصی ؤ بی حق ؤ حۊقۊق ؤ حتی بی بیمه! اۊنم بیسˇ چار ساعته.
شؤکرˇ خدا… خانه‌دارم.

زن گیلانی در حال ماهی کباب کردن

پ.ن: 
این یادداشت برای نخستین بار در شمارۀ ۷ ماهنامۀ گیلانˇاؤجا منتشر شده.
برای اطلاع از چگونگی خواندن و نوشتن با رسم‌الخط گیلکی اینجا را ببینید.
برگردان فارسی این یادداشت در ادامه مطلب 👇 آمده است.

می شهر: هایپر

آشپزخانه میان غذا چاکۊدن-دۊبۊم کی حیاطˇ درˇ صدا أمره از جا بپرستم. مؤتؤرˇ صدایأ کی بشناوستم بفهمستم می پیله پسره کی دۊباره مؤتؤرˇ امره خانه جا بزئه بیرون. چی بۊکۊنه؟ جوانه، از وقتی خۊ دیپلؤمأ فیگفته به هر دری بزئه تا بشه کارˇ سر نۊبؤسته. الانم مؤنتظره تا اعزام به سربازی تاریخ فارسه. هر وقت مؤتؤرˇ امره شۊیی بیرۊن می دیل آویزانه تا واگرده. وا بیشتر انˇ مؤراقب ببم. دیرۊز که می کۊچی دؤخترأ ببرده-بۊم پارک، چن تا جوان پارکˇـ دۊرۊن نیشته-بید کی ای دفه دۊتا مؤتؤر نیرۊ انتظامی بمؤ پارکˇ دۊرۊن ؤ جوانان تا اشانه بدید خۊشانˇ مؤتؤره سوارأبؤستید ؤ تۊنداتۊند فرار بۊکۊدن. نزدیک بۊ ایتا طفلˇ معصۊمˇ مره تصادؤف بۊکۊنن.خۊدا رحم بۊکۊد. همه بترسن. می کۊچی دؤخترˇ رنگˇرۊ بپرسته ؤ بۊگؤفته بشیم بخانه.
راستش من ؤ چن تا از خانمان کی خۊشانˇ زایه باورده‌-بید پارک هم بترسئیم با ان کی امی لیواس مؤناسب بۊ ولی چن تا دؤختراکانˇنگران بۊبؤستیم کی أ جدیدˇ مانتؤهانه دۊکۊده پارکˇ دۊرۊن ایسه-بید. خۊدایی گرمˇ هوا ؤ شرجی میانی «پوشش مناسب» ؤ رنگـ تیره دۊکۊدن سخته! تازه اگه کۊچی زای هم بداری ؤ مرتب اۊنˇ دۊنبال سر بۊدؤوی تا خۊداىˇ نکرده آسیبی نیدینه دئه بدتر! پارکم دئه امنیت ناره. واگردستیم بخانه.
غۊرۊب بۊ کی تصمیم بیگفتم چنتا می دۊستانˇ امره ایته سر بیشیم اۊ هایپرمارکتی کی تازه امی شهرˇ میان افتتاح بۊبؤسته. چی بۊکۊنیم؟ حداقل پارکˇ جا امنتره. به به! چی ساختمانˇ شیک ؤ مرتبی بۊ. طبقهٔ اول مواد خۊراکی ؤ میوه ؤ حتی نان! طبقهٔ دوم هم آشپزخانه ؤ آرایشی ؤ بهداشتی وسایل ؤ... ایته می آشنایان اۊیه فۊرۊشندگی کۊده. سلام علیک بۊکۊدم ؤ کارˇ شرایط ؤ انˇ حۊقۊق ؤ مزایا جا واورسئم. بۊگؤفت کارˇ ساعات زیاده ؤ همش با سرپا ایسأن. تازه چن ماهˇ پسی اشانه بیمه کۊدید ؤ حداکثر ماهی ۴۵۰ هزار تۊمن اشانه فدید. بندهٔ خۊدا مجبۊره کۊمک خرجˇ زندگی وأسی کار بۊکۊنه؛ تازه خۊشحالم بۊ کی کار پیدا بۊکۊده. انˇ مره خۊداحافظی بۊکۊدم . می دۊستان خۊشانˇ خریده بۊکۊدید. منم چن تا چی که لازم بۊ اۊسادم. وای! خؤرد خؤرد چقدر خرید بۊکۊدیم چرخ دستی میان معلۊم نبۊ. وقتی صندۊقدار امی خریده حساب بۊکۊد تازه بفهمستیم چقدر چی بیهئیم! انم از امی امرۊزˇ تفریح. أ جۊر فۊرۊشگاهانˇ میان آدم خیال کۊنه باید تا تانه خرید بۊکۊنه!
خانه واگردستنا، أ فکرˇ میان بۊم کی کۊچˇ شهرانˇ مئن، هایپرمارکتˇ خؤبی ؤ بدی چی تانه ببه؟ خؤبه؟ بده؟ شۊما چی فکر کۊنید؟

هایپر مارکت

پ.ن:
این یادداشت برای نخستین بار در شمارۀ ۵ ماهنامۀ گیلانˇاؤجا منتشر شده.
برای اطلاع از چگونگی خواندن و نوشتن با رسم‌الخط گیلکیاینجا را ببینید.
برگردان فارسی این یادداشت در ادامه مطلب 👇 آمده است.

تست پاپ اسمیر چیست؟

 سرطان دهانۀ رحم (سرویکس)  از شایعترین سرطان‏ها در خانم‏ها خصوصاً در کشورهای جهان سوم است. در کشورهای پیشرفته این سرطان به دلیل انجام تست‏های غربالگری از نظر شیوع کاهش چشمگیری یافته است. بنابراین سرطان دهانۀ رحم و غربالگری آن اهمیت زیادی دارد.

از آنجایی‌که سرطان دهانۀ رحم به آهستگی پیشرفت می‏کند چنانچه خانم‏ها تحت مراقبت‏های منظم و معاینات ژینکولوژیک برنامه‏ ریزی شده قرار گیرند می‏توان از این سرطان پیشگیری کرد.

 هدف اصلی این تست و پیگیری‏هایی که بدنبال آن انجام می‏شود پیشگیری از تغییرات غیرطبیعی سلول‏های دهانۀ رحم است که در صورت عدم توجه ممکن است به سمت سرطان دهانۀ رحم پیشرفت نماید.

 تست پاپ اسمیر می‏تواند سلول‏های دهانۀ رحم را بررسی و حالات غیرطبیعی آن را که منجر به سرطان می‏شود مشخص کند.

 توجه به این نکته حائز اهمیت است که این تست سرطان دهانۀ رحم یا قسمت تحتانی رحم را مشخص می‏کند و لزوماً در مورد سرطان اندومتر (رحم) پیش‏گویی کننده نیست. لذا در موارد و شرایط خاص که پزشک لازم می‏داند علاوه بر  تست پاپ اسمیر، بیوپسی اندومتر نیز انجام می‏شود که این امر جهت بررسی سلول‏های داخلی حفرۀ رحم بوده و معمولاً در خونریزی‏های غیرطبیعی رحم لازم است.

پاپ اسمیر چگونه انجام می‌شود؟

پاپ اسمیر هنگام معاینۀ لگنی انجام می ‌شود. پزشک یا ماما برای نمونه برداری با وسیله‌ای به نام اسپکولوم، دهانۀ دستگاه تناسلی را باز می‌کند تا بتواند گردن رحم را ببیند بعد با یک نمونه گیر (اسپاچولا) و یک برس کوچک، سلول‌های دهانۀ رحم را جمع آوری می‌کند. این نمونه برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. پاپ اسمیر گاهی نشان دهندۀ عفونت هم هست اما نمی‌توان برای تشخیص بیماری‌های مقاربتی به آن تکیه کرد و آزمایش‌های اختصاصی لازم است. 

این آزمایش دردناک نیست، اما معاینۀ لگنی آن ممکن است اندکی ناراحت کننده باشد.

در کشورهای پیشرفته واکسنی برای پیشگیری از سرطان رحم به دخترانی که در  سن شروع فعالیت جنسی هستند تزریق می‌شود تا از بروز آن جلوگیری شود با توجه به نبود چنین برنامه‌هایی برای دختران نوجوان تنها راهکار مناسب پیشگیری از این نوع سرطان با معاینۀ سالانه و تست پاپ اسمیر است که متأسفانه هنوز در کشور ما همه گیر نیست و توجه لازم به آن نمی‌شود.

برای اطلاع از وضعیت انجام این آزمایش و نواقص آن در خانه‌های بهداشت می‌توانید به مقالۀ "خانه‌های بهداشت و زنان؛ نگاهی به نقش خانه‌های بهداشت روستایی در گیلان" که در همین زمینه نوشته‌ام و در شماره ۱۳ماهنامه "گیلان اؤجا" چاپ شده است رجوع کنید.

برگرفته از کانال تلگرام بهمبری

گامی برای درک حضور دیگری

چگونه می‌توان به هویت قومی توجه کرد اما در دام قوم‌مداری و هویت‌طلبی نیافتاد؟ انتخاب بخش عمده‌ای از روشنفکران فرار از هر نوع سیاست هویتی بوده و کرنش در مقابل روند جهانی‌شدن حذف زبان‌ها و فرهنگ‌ها و یک‌شکل شدن همه‌کس و همه چیز روی سیارهٔ ما.
نیاز به شناخت خویشتن قومی، به عنوان نتیجهٔ فرایندی تاریخی که از میان خاطرات و جنگ‌ها و بلایا و شادی‌ها و مناسبات تولیدی و اقلیم مشترک عبور کرده و به صورت زبان، آداب و رسوم، هنر و ادبیات و سایر ویژگی‌های قومی درآمده، نیازی نیست که بتوان آن را انکار کرد. دقیقاً همین نیاز و اشتیاق میان توده‌های مردم در جاهای مختلف جهان است که دولت‌ها در کشورهای مختلف از آن به نفع بسیج مردم علیه یکدیگر و ادامهٔ سلطهٔ خویش بر طبقهٔ کارگر و چه بسا گرمابخشی به بازار اسلحه و اقتصاد جنگ استفاده می‌کنند. نیروهای مترقی، با خالی کردن فضای پاسخگویی به این نیاز، تصور می‌کنند که تلاش تاریخی انسان برای ساختن جهانی بهتر را از پیرایهٔ تعصب‌های قومی و نژادی پاک می‌کنند اما در عمل فقط سنگر را برای واپسگراترین و بداندیشترین نیروهای راست‌گرا با عقاید ضدمهاجر و ضددیگری و ضدزن خالی می‌کنند.
این یک واقعیت ساده و روشن است که مردم روی کرهٔ زمین به انواع و اقسام رنگ‌ها و فرهنگ‌ها و زبان‌ها زندگی می‌کنند و این تنوع و رنگارنگی، همچون تمام چندگونگی‌های طبیعت، از گل‌ها و خزه‌ها گرفته تا ماهیان و چارپایان و… جلوهٔ درخشانی از امکان آزاد و برابر زیستن در طبیعت است. پس باید رد جنگ‌های خانمان‌سوز قومی و مذهبی و سلب حقوق اولیه در دولت‌های آپارتایدی همچون اسرائیل را نه در وجود هویت‌های قومی متفاوت بلکه در سیاست‌های هویتی مشخصی گرفت که در پی توجیه ستمی خاص هستند. وگرنه، به رسمیت شناختن هویت قومی، بدون سنجاق کردن برتری خاصی به آن تا وسیلهٔ توجیه هیچ ستمی علیه هویت‌های قومی دیگر نشود، یکی از مهمترین گام‌ها در آموختن درک حضور دیگری است.
اما جمع مشتاقان و پیکارگران برای هویت قومی جمعی یک‌دست نیست. آنچه به عنوان هویت‌طلبی و فعالیت قومی در ایران امروز می‌شناسیم، طیف گسترده‌ای از نیروها را شامل می‌شود که بسته به موضع طبقاتی‌شان، از امکانات مادی و تاریخی کاملاً متفاوتی برای پیش بردن سیاست هویتی خود استفاده می‌کنند. طیفی گسترده از دلتنگان دوران ارباب رعیتی بگیرید تا سنت‌گراهایی که در مقابل موج دنیای جدید در هویت کهن قومی خود پناهگاهی می‌جویند تا راست‌گرایان مدرنی که آرزوی پرچم و دولت و سرود ملی مستقل دارند تا جریان‌های طرفدار خودگردانی و مشارکت جمعی اقوام در سرنوشت خویش.
اما برای ناظر بیرونی همهٔ این جریان‌های گاه شدیداً متضاد با هم، کل یک‌شکل و مبهمی به نظر می‌رسند و صدای این کلیت مبهم، اغلب صدای اجزای قدرتمندتر و ثروتمندترش است. بیخود نیست که در استان گیلان، دم و دستگاه گیلان‌شناسی با انبوه رسانه‌ها و امکانات و مؤسسات در اختیار خود و با جلب رضایت کارگزاران حکومتی، توانسته صدای مسلط بر جریان احیای بازشناسی هویت قومی در گیلان باشد؛ جریانی که نیم قرن از عمرش می‌گذرد.
مهمترین نشانهٔ بازشناسی جریان‌های مترقی و پیگیر هم‌زیستی جهانی بشر در عین حفظ تنوع هویتی از جریان‌های شیفتهٔ ساختن دولت و ملتی جدید و دعوت یک قوم به پرستش بتی نو، این است که یک سیاست هویتی مترقی هرگز در پی ساختن تقسیمات جدید و اصالت‌بخشی جدید و ساده، بگوییم، ساختن چارچوب ملی جدید به جای تقسیمات و اصالت رسمی موجود نیست. اما این همهٔ داستان نیست. اجازه بدهید از کلی‌گویی‌ فاصله بگیریم و موقتاً نگاهی جزئی به سرگذشت هویت‌طلبی در گیلان بیاندازیم.
تجربهٔ جنبش انقلابی جنگل از نظر بین‌المللی بودن، تجربه‌ای خاص در تاریخ سیاسی ایران و گیلان است. مداخلهٔ میرزا برای جلوگیری یورش ترک‌ها به ارمنی‌ها در گیلان تنها یکی از نشانه‌های سیاست هویتی حاکم بر نهضت جنگل و بعدتر جمهوری شورایی در گیلان است؛ از آن مهمتر حضور وسیع رزمندگان کرد و ترک و ارمنی و تالش و گیلک و چک و آلمانی و روس و… در وضعیتی انقلابی و پر بیم و امید بود. روزنامهٔ جنگل آغازگر چاپ شعر گیلکی است و این موضوع در کنار سابقهٔ هم‌زیستی ادیان و اقوام در گیلان موجب شکلگیری یکی از دو زمینهٔ اصلی جریان احیای بازشناسی هویت خود در گیلان شد. گیلان، سرزمینی که تا پیش از یورش صفویان در ۱۰۰۰ هجری قمری همواره به صورت سرزمینی امیرنشین با نظام استبدادی غیرمتمرکز ملوک‌الطوایفی و استقلال نسبی از قدرت‌های بزرگ منطقه و شکل خاص زیست کشاورزی و ساختار شهرها و روستاهای نزدیک به هم و مستقل از هم (که در ساختار طیف لهجه‌های زبان گیلکی تبلور پیدا کرده) با مناسبات ارباب‌رعیتی در شکل تیول‌دارانهٔ نظامی، همواره فاقد یک نامگذاری کلی (به عنوان هویت کلی قومی) بوده و مسالهٔ قومی و هویتی در اینجا پس از اشغال گیلان توسط صفویه، با نخستین قیام‌های دهقانی علیه زمین‌داران وارد سیاست شد. زمین‌داران سابق، دهقانان و بی‌چیزان را به شورش علیه مالکان و اربابان جدید و غیربومی ترغیب کردند و خیلی زود کنترل اوضاع از دست مالکان و اربابان سابق هم خارج شد و شکل قیامی گسترده و رادیکال (قیام غریب‌شاه) به خود گرفت که در تاریخ‌های رسمی صفویه از آن با عنوان «فتنهٔ گیلان» نام برده شده است. بررسی این برش از تاریخ گیلان برای فهم دو زمینهٔ مختلف جریان احیای شناخت خویشتن قومی، اهمیت دارد. هویت خویش، اساساً در برخورد با «دیگری» معنا می‌یابد.
در گیلان، برش‌های تاریخی خاصی، مردم منطقه را با همهٔ تضادها و چندگونگی‌ها و نظام غیرمتمرکزش در برابر دیگری قرار داد و ناچار به اندیشیدن در چیستی قومی خویش کرد. شاید کهنترین این رودررویی‌ها، در زمان دولت آشور بوده باشد، که منجر به ارتباط از طرف تمدن اورارتو با مردم گیلان به عنوان سرزمینی امن از حملات آشوریان شد. آنچه به عنوان تمدن درخشان مارلیک می‌شناسیم، احتمالاً سنتز این رویارویی است. رسیدن اعراب به جنوب البرز، یکی دیگر از این برش‌هاست که احتمالاً منجر به تقویت نیروهای محلی حاکم در گیلان (همان کلیشهٔ معروف خطر دشمن خارجی و مقطع حساس کنونی!) و بازآرایی نظم حاکم با استفاده از ایدئولوژی «پادشاه فره‌مند»‌ ساسانی شد؛ چرا که حاکمان محلی که تا دیروز از خراج و سر نهادن به حکم پادشاه دولت ساسانی سرمی‌پیچیدند، حال سکه به نام شاهان گذشته می‌زدند و ادعای نسب بردن به آنها می‌کردند.
برش اشغال گیلان توسط صفویان و ادغام گیلان در دولت مدرن ایران که صفویه را باید نقطهٔ آغازش دانست، و تغییر نقش جغرافیای ‌سیاسی گیلان بر اساس محور تازه‌اهمیت‌یافتهٔ اروپا-انزلی-رشت-پایتخت، بیشک یکی از مهمترین همین برش‌هاست.
با چنین مقدمهٔ تاریخی‌ای، گرایش به هویت قومی و بازشناسی خویشتن،با دو زمینه در گیلان شکل گرفت. یکی از این دو زمینه، اساساً سبقه‌ای دهقانی و ضد مناسبات مالکیت بر زمین داشت و زمینهٔ دوم، اساساً در پیوند با «دوران خوش گذشته» بود. این دو زمینه، تا همین امروز، پیش‌برندهٔ جریان احیای بازشناسی خود در گیلان بودند. و از قضا در برهه‌هایی همچون پس از جنگل، پس از اصلاحات ارضی، در دههٔ هفتاد (با فروپاشی شوروی و تولد دولت‌های جدید پیرامون دریای کاسپین و اهمیت یافتن دوبارهٔ محور انزلی-رشت-پایتخت) و در اغلب این برهه‌ها با تغییر در آرایش مالکیت زمین، مسالهٔ هویت قومی مورد توجه بیشتر قرار می‌گرفت.
پس از سرکوب جنگل، نظم نوین رضاخانی، بسیاری از روشنفکران و منتقدان را هم به خود جذب کرد. خاطرات جهانگیر سرتیپ‌پور از رشت روزهای پس از سرکوب جنگل، نشان از ستایش دخالت دولت در همه چیز و امنیت و سکوت پادگانی با رنگ و لعاب فرنگی‌مآبی دارد. در همین سال‌ها فریدون کشاورز مشغول ترجمهٔ آثار گیلان‌شناسانهٔ خودزکو است. از هر دو زمینهٔ مذکور، افراد و جمع‌هایی در تلاشند تا به باروری زبان و فرهنگ و هویت گیلکی توجه کنند اما با روش‌ها و انگیزه‌های مختلف.
زمینه‌های شکلگیری رشتهٔ دانشگاهی گیلان‌شناسی از اواخر قاجار با مطالعات رابینو آغاز شده بود و این موضوع تا دههٔ ۸۰ به درازا کشید اما در این مسیر، هرچه بیشتر، زمینهٔ مورد تأیید دولت‌ها و مورد حمایت از سوی سرمایه، دم و دستگاه گیلان‌شناسی را به راه انداخت. به ویژه در دههٔ هفتاد، با اینکه هنوز رشتهٔ دانشگاهی گیلان‌شناسی شکل نگرفته بود، گفتار دم و دستگاه گیلان‌شناسی دیگر به گفتار مسلط تبدیل شده بود. هرچه فرهنگیتر کردن گره‌گاه‌های بحرانی و هرچه غیرسیاسیتر کردن فرهنگ، ترویج حس خوشایند نسبت به دوران طلایی گذشته، قرار دادن هویت قومی و زیست مدرن در تقابل با هم و خلق مرزها و دسته‌بندی‌های قومی و میل به داشتن چارچوب ملی جدیدی از آن خود، نتایج این سلطهٔ گفتمانی بود. اخیراً با گسترش سیاست‌های نولیبرالیستی و پول‌سازتر شدن دم و دستگاه گیلان‌شناسی، ترویج نوعی خودشیفتگی قومی و شهری با هدف برندسازی از هویت و پول درآوردن از آن هم در دستور کار قرار گرفته و این همه با اتکا بر دهه‌ها تحقیر قومی مردم این سامان و افزایش بیکاری و اعتیاد و فقر بین مردم، پیش برده می‌شود.
از صبحی که عکاس ارمنی، مجبور به گرفتن عکس از سر بریده‌ای می‌شود که دو قزاق با چمدان به عکاسی می‌آورند تا ببرند خدمت سردارسپه، تا روزی که در انتخابات شورای اسلامی رشت لیست «رشتی‌ها» منتشر می‌شود و جناح‌های سیاسی بنا به منافع خود هیزم در آتش اختلافات قومی در شهر بزرگی می‌ریزند که منطقاً باید پناهگاه اقوام مختلف باشد، زمان زیادی نگذشته اما برای کنار زدن زمینهٔ مترقی و انسانی توجه به هویت قومی (که نشریهٔ دامون آخرین تریبون عمومی آن بود) و تسلط گفتار گیلان‌شناسانه زمانی کافی بود.
در نقطهٔ پایان این مسیر، همان‌طور که در آغاز گفتیم مهمترین نشانهٔ بازشناسی جریان‌های مترقی و پیگیر هم‌زیستی جهانی بشر در عین حفظ تنوع هویتی از جریان‌های شیفتهٔ ساختن دولت و ملتی جدید و دعوت یک قوم به پرستش بتی نو، این است که یک سیاست هویتی مترقی هرگز در پی ساختن تقسیمات جدید و اصالت‌بخشی جدید نیست؛ و گفتار گیلان‌شناسی به طور مستقیم و غیرمستقیم، به واسطهٔ چارچوب و اصالت تازه‌ساخت خودش این حق را پیدا می‌کند که راه‌حل‌های جدیدی در مقابل ستم و نابسامانی وضعیت موجود قرار دهد؛ راه‌حل‌هایی بر اساس چارچوب‌های هویتی و در نتیجه ضد هم‌زیستی و صلح.
باید دقت کرد که وجود رشتهٔ دانشگاهی گیلان‌شناسی موضوعی جداست گرچه در تسلط گفتار دم و دستگاه گیلان‌شناسی، این رشتهٔ دانشگاهی تازه‌تولد هم بنا به محافظه‌کاری‌های معمول سیستم دانشگاهی ما در همان مسیر گام خواهد برداشت.
این بررسی تاریخی را با اشاره به پیچیدگی سیاسی‌جغرافیایی منطقهٔ شمال غرب ایران و قفقاز تمام کنیم؛ چرا که روابط پیچیدهٔ میان دولت‌های ارمنستان و ایران و آذربایجان و نزاع‌های مختلف از جمله قره‌باغ، نزاع تالش‌های مخالف دولت آذربایجان، فعالیت‌های پان‌ترکیستی دولت‌های ترکیه و آذربایجان و… مسیر توجه به هویت قومی در میان گیلکان و تالشان را به همراه آن دو زمینهٔ مذکورش به وضعیتی پیچیده رسانده که نیاز به هوشیاری و آمادگی نیروهای مترقی دارد. چرا که روشنفکر طبقهٔ کارگر، نمی‌تواند همچون روشنفکر طبقهٔ دیگر، با طبعی جهان‌وطنی به این واقعیت پشت کند، بلکه با درکی انترناسیونالیستی (بین‌المللی)، ملت‌ها و اقوام را فارغ از دولت‌ها به رسمیت می‌شناسد.
مبنای سیاست‌های هویتی هویت‌طلب و ناسیونالیستی، طرد است و نه جذب. به همین دلیل مثلاً راه‌حل «گویش معیار» بهترین راه‌حل آنان برای حل مسالهٔ تنوع لهجه‌ها و گونه‌های زبانی است. اما سیاست هویتی نیروهای مترقی، که بی‌شک بر مبنای تحلیل طبقاتی از وضعیت و تقاطع آن با ستم‌های جسنیتی و قومی و… خواهد بود، باید بر اساس جذب حداکثری باشد.
ساده‌تر بگوییم، هر مدلی از جامعه و هر مدلی از تلاش برای رسیدن به آن جامعه که داشته باشیم، باید در این مدل به مسالهٔ هویت‌های قومی و زبان‌ها توجه شود. یکی از دلایل اهمیت این موضوع، اتفاقاً نقد ایدئولوژی ناسیونالیستی و انواع هویت‌طلبی‌ها و وطن‌پرستی‌هاست. دلیل مهم دیگر این است که بدون درک روشنی از هویت‌های قومی و مناسبات مطلوب بین آنها، تشکل‌یابی و اتحاد میان طبقهٔ کارگر دشوارتر از همیشه خواهد بود.
کارگر ترک و کارگر گیلک، هر دو مجبورند لبنیات گران بخرند؛ ولی هر یک از این دو در موج هویت‌طلبی سال‌های اخیر احتمالاً جمع‌آوری کلمات از یاد رفتهٔ ترکی و گیلکی را وظیفهٔ خود بدانند. و چه بسا طعمهٔ جریان‌های جدایی‌طلب یا فاشیست شوند.
گفتار مترقی پیرامون هویت قومی بی‌شک باید بتواند این پیچیدگی را برای آن دو نفر توضیح دهد و برای این کار باید به کمک نقد مرکزگرایی، پیوندی میان آرمان جهان بدون استثمار و ازخودبیگانگی و به رسمیت شناختن هویت قومی به وجود آورد.
اما ما از چه گفتاری حرف می‌زنیم. این نشانه‌ها شاید برای معرفی درک ما از تلاش برای به رسمیت شناختن هویت‌های قومی و طراحی مدلی برای هم‌زیستی دموکراتیک و خودگردان کافی نباشد. پس باید باز هم واضحتر حرف بزنیم. اول از همه تکرار کنیم که خودگردانی، همان‌طور که در شماره‌های مختلف اؤجا درباره‌اش خواندیم، ربطی به جدایی‌طلبی و تجزیه‌طلبی ندارد. و همان‌طور که گفتیم، ما تجزیه‌طلبی را تلاش برای ساختن چارچوبی نو و در نتیجه همچنان هویت‌طلبانه و غلط می‌دانیم.
ما برعکس مشتاقان ساختن دولت و ملت و مرزی نو، و یا همچون آنانی که به واقعیت تفاوت‌های قومی و زبانی پشت کرده و از بی‌وطنی و جهان‌وطنی حرف می‌زنند، صرفاً قصد نفی وضعیت را نداریم و معتقدیم این هر دو گروه چون تنها در مقام نفی وضعیت هستند خود دوباره چیزی شبیه وضع موجود خواهند ساخت (به اقلیم کردستان عراق نگاه کنید) و به همین دلیل از بین‌الملل مناسبات برابر میان ملت‌ها (یا قوم‌ها یا هر نامی که می‌پسندید) بی وساطت دولت‌ها و خودگردانی حرف می‌زنیم.
بدون اولویت دادن به این‌ها، همیشه در خطریم که زیر پرچم هویتی جدید بایستیم و رضایت به حذف هویت‌های خردتر بدهیم. هویت، وساطت سلطه و تمرکز قدرت سیاسی است. پس باید برای بازتوزیع منابع قدرت و ثروت تلاش کرد و با یادآوری و به رسمیت شناختن هویت‌ها و تکثر آنها، زمینهٔ مشارکت برابر آنها را در قالب شوراهای خودگردان فراهم ساخت.
سابقهٔ مناسبات کشاورزی، شکل قرارگیری روستاها و مسالهٔ زمین، تاریخ غیرمتمرکز و فرهنگ طیفی، وجود رویداد بین‌المللی درخشانی همچون جنبش انقلابی جنگل و سابقهٔ دیگری‌پذیری در منطقه، همگی از امکان‌های بومی ما برای این مسیر است. این را هم فراموش نکنیم که با افزایش بیکاری و فقر و کاهش رفاه، دیگری‌پذیری هم از میان ارزش‌های قومی ما در حال رخت بربستن است و این نشان می‌دهد که تکیه بر ارزشی به عنوان ارزش ذاتی یک هویت اشتباه است.
به عنوان نکتهٔ آخر این را هم یادآوری کنیم که منظور ما از خودگردانی به هیچ وجه نسخهٔ مدیریت محلی و محله‌ای موجود نیست که در رشت به صورت سرای محله از روی دست شهردار تهران ساخته شد و آن هم خود تقلیدی از روش نولیبرالی امثال دیوید کامرون بود. انتصاب یا انتخاب متأثر از نظارت‌های بیرونی هیچ ربطی به خودمدیریتی و خودگردانی و دموکراسی نداشته و ندارد. قدرت هویت‌ها، از قدرت‌گیری در محل زندگی و کارشان سرچشمه می‌گیرد. در جوامع امروز که دربارهٔ کوچکترین موضوع کوچهٔ محل زندگی اختیاری نداریم، اساساً تو گویی هویتی نداریم. هویت واقعی مردم زمانی تأمین می‌شود که جوانان این سامان سر کار بروند و در ادارهٔ شهر و روستا و محلهٔ خود دخالت مستقیم داشته باشند. 

منبع: نشریهٔ گیلانˇ اؤجا، شمارهٔ ۱۳

می شهر

به یاد اوستا دختر*

درنگ درنگ...
ساعتˇ زنگˇ صدا مره خابˇ جا بپرستم.
هوا دم بۊکۊده ؤ شرجی بۊ. واى مره دیرأبؤسته. واستى می پسره ببؤرده بیم کلاسˇ زبان. تابستان بامؤ واستى زاکانˇ اؤقاتˇ فراغته پۊرأکۊدن. ناشتایى‌ئه آماده بۊکۊدم ؤ تۊنداتۊند روانه’ بؤستم آموزشگاهˇ ره.
آمۊزشگاهˇ مؤدیر، ایته می قدیمی دۊسته. وقتی فارسیم، حال ؤ احوالˇ پسی مره بۊگؤفته بیشناوستی پریرۊز خیابانˇ مین خاستید ایتا طفلˇ معصومأ بۊدؤزدید؟ بۊگؤفتم: نأ. خبر نارم. بۊگؤفت: زاىˇ مار به موقع فارسه وگرنه معلۊم نبۊ چۊجۊر فاجعه خأستی اتفاق دکفه؟
اۊ دبستانی کؤر، مائده یاد دکفتم کی أویرأبؤ ؤ اۊنˇ جا هیچ خبری نۊبؤسته. می دۊستˇ جا خؤداحافظى بۊکۊدم ؤ ایپچه چکˇچی هئنˇ پسی واگردستم به خانه ؤ غذا چاکۊدنه مشغۊل بۊبؤستم.
ظهرˇ دم کی خاستم بشم می پسرˇ دۊمبال، می دتر کی تازه خابˇ جه ویرشته بۊ مره بۊگؤفت: مامان یادت نره برام کاغذA4 بخرى امروز کلاس نقاشى دارم.
بۊگؤفتم "چشم" ؤ بۊشؤم. أ وضع ؤ اوضاعˇ مره نیشه زاکانأ تنهایى جایى اۊسئه کۊدن. واستى أشانه چارچشمى پاستن. وقتى واگردستم خانه، می دتر بۊگؤفته که می مار زنگ بزئه ؤ بۊگؤفته بۊ عصری بیشیم پیاده‌روی. از وقتى باشگاهانˇ شهریه گران بۊبؤسته پیاده‌روی به‌صرفه‌تره!
ناهار آماده بۊکۊدم ؤ بعد چایی ؤ میوه باوردم ؤ ظرفانأ بۊشؤستم. خاستم ایپچه استراحت بۊکۊنم. هنۊز می چۊمان خؤب دنوسته بۊم که تلفؤن زنگ بۊخورده. می خالادؤختر بۊ. زنˇ خؤب ؤ بساز ؤ مهربانیه ولی أنˇ بخت شۊر بۊ. تازگى بفأمسته بۊ کی أنˇ مرد معتاده. خیلى حقˇسعى بۊکۊد أنه ترکأ ده امما نۊبؤسته. أن بندهٔ خۊدایم دئه أنˇ طاقت طاقأبؤسته، خاسته کی جۊدا ببه. می دیل بیگیفت. ایتا جا بخانده بۊم کی یک سومˇ می شهرˇ مردۊم معتادیدی. جوانانی کی بیکاری ؤ بی امکاناتی ؤ ناآگاهی جا معتاد بیدی… خیلى دردناک بۊ.
آماده’ بؤستم کی بشم می مارˇ أمره پیاده‌روی. می مار بۊگؤفته بشیم تا ساحل، بۊگؤفتم چشم ؤ رادکفتیم ساحلˇ طرف.
همه تا راهان کی ساحله فأرسید دوستئید! به سختی ایتا راه پیدا کۊنیم ؤ فأرسیم ساحله. دۊ تا أمی همساده’نم اؤیه ایسأبید. وقتی فأرسئید أمی ورجا، حال ؤ احوالˇ پسی بۊگؤفتید: خبر دأریدی چن رۊز پیش چن تا جوانˇ مۊسافر دریا مئن غرقأبؤستیدی؟
بۊگؤفتم: مگه غریق نجات نئسأبۊ؟
بۊگؤفت: نأ. پارسال خرداد ماه ایسأبید ولی چۊن أشأنˇ حقۊق پرداخت نۊبؤسته، ایمسال هنۊز نامؤیدی.
می فکر مشغول بۊبؤست. ایته بندر أن همه قشنگی ؤ مواهبˇ خؤدادادی أمره، چره وا أتؤ ببه؟ می شهر امکاناتˇ کمی ؤ مسۊلانˇ بیتوجهی جا رنج کشه. ایته شهر کی زناکانˇ فراغت ؤ تفریح ؤ ورزشˇ ره هی تا جاجیگا نأره. وا أنˇ داده فأرسئن… می شهرˇ داد...

اوستا دختر

* زنده یاد سرور حسین دوست ملقب به اوستا دختر، کارگر شریف و زحمتکشی بود که سال‌ها قبل در خیابان سپه بندر انزلی کفاشی می‌کرد. در سال‌های اخیر، زنان سرپرست خانواده به مراتب بیشتر شده‌اند.

پ.ن: این یادداشت برای نخستین بار در شمارۀ ۳و۴ ماهنامۀ گیلانˇاؤجا منتشر شده.
برای اطلاع از چگونگی خواندن و نوشتن با رسم‌الخط گیلکیاینجا را ببینید.
برگردان فارسی این یادداشت در ادامه مطلب 👇 آمده است.

۱ ۲ ۳
پیوندهای روزانه
Designed By Erfan Powered by Bayan